Jak chronić wzrok?

Autor: Monika Lużyńska | Ten tekst zajmie 15min czytania

Jak chronić wzrok?

Ochrona narządu wzroku jest ważna od urodzenia, codziennie, przez cały rok bez względu na pogodę, porę dnia i roku. Istnieje wiele sposobów ochrony przed nadfioletem - począwszy od odpowiedniej diety bogatej w przeciwutleniacze i witaminy po różnego rodzaju produkty dostępne na rynku optycznym w 100% blokujące nadfiolet. 

Naturalne filtry biologiczne w gałce ocznej

Zwężenie źrenic i mruganie są naturalnym odruchem obronnym oka. W południe, kiedy promieniowanie UV jest największe oczodół i brwi stanowią anatomicznie doskonałą ochronę przed nadfioletem – blokują ponad 95% promieniowania. Gdy nadfiolet jest bardzo intensywny lub gdy słońce znajduje się niżej na niebie, oko nie jest w stanie się dostosować, pojawia się ból, zmęczenie, łzawienie i nadmierne mrużenie oczu. 

Istotną ochronę stanowi melanina – heterogenny barwnik syntetyzowany w melanocytach występujących w skórze, włosach, tęczówce, błonie naczyniowej i siatkówce oka. Im więcej melaniny tym kolor skóry i oczu jest ciemniejszy. Melanina pochłania ultrafiolet i zamienia go w energię cieplną. 

Rogówka stanowi pierwszy biologiczny filtr przed UV. Blokuje promieniowanie UV do 300 nm. Chroni inne tkanki oka przed nadfioletem, szczególnie soczewkę i siatkówkę . 

Soczewka zatrzymuje pozostałą część promieniowania chroniąc siatkówkę swoim kosztem. Jest drugim naturalnym filtrem UV w gałce ocznej. Pod wpływem absorpcji nadfioletu soczewka żółknie i traci swą przezierność. Nadfiolet ma zdolność do kumulacji w soczewce, powodując zwiększenie ilości wolnych rodników. Wolne rodniki powodują agregację i obrzęk soczewki przyczyniając się do rozwoju zaćmy. 

Niewielka ilość promieniowania 1-1,5% może dostać się do siatkówki. W siatkówce znajduje się trzeci filtr przed UV- plamka żółta, w której znajdują się karotenoidy ksantofilowe: zeoksantyna, luteina i mezozeaksantyna. Karotenoidy absorbują UV, niszczą wolne rodniki, pełnią funkcję antyoksydacyjną, chronią fotoreceptory przed stresem oksydacyjnym. 

Długoletnia ekspozycja na UV głównie ok. 320 nm zwiększa ilość wolnych rodników, które mogą uszkodzić karotenoidy i przyspieszyć procesy degeneracyjne.  

Odpowiednia dieta

Poprzez zdrowe odżywianie i dostarczenie odpowiednich składników odżywczych można od wewnątrz chronić narząd wzroku przed szkodliwym działaniem UV spowalniając i zmniejszając jego skutki. Badania wskazują, że dieta śródziemnomorska ma wpływ niski wskaźnik zachorowań  na AMD w tych krajach . 

Nie bez znaczenia jest także odpowiedni styl życia: ruch na świeżym powietrzu, unikanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu, zmniejszenie spożywania tłuszczów nasyconych, cukru i wysoko przetworzonych produktów .

Składniki pokarmowe niezbędne do ochrony oczu przed działaniem promieniowania UV i zminimalizowania jego skutków to:

1. Przeciwutleniacze/ antyoksydanty neutralizujące działanie wolnych rodników, których liczba wzrasta w wyniku nadmiernej ekspozycji na nadfiolet. Wolne rodniki jak już wspomniano przyspieszają starzenie się skóry, mogą wywołać stany zapalne rogówki i spojówki, zwiększać ryzyko wystąpienia zaćmy w soczewce i AMD w plamce żółtej siatkówki . Przeciwutleniacze występują głównie w produktach roślinnych.

2. Witaminy:

• Witamina A niezbędna jest do prawidłowego nawilżenia przedniego odcinka oka, poprawnego działania fotoreceptorów siatkówki i zapobiegania zaburzenia widzenia zmierzchowego ( kurzej ślepocie ). Neutralizuje także działanie wolnych rodników. Można znaleźć ją w szpinaku, kapuście, pomidorach, pomarańczowych warzywach, brokułach, pietruszce, maśle.

• Witaminy z grupy B chronią przed wystąpieniem schorzeń oczu (w szczególności przed zaćmą) i wspomagają ich funkcjonowanie. Witamina B2 łagodzi objawy zaćmy, zapalenia spojówki i nadwrażliwości na światło. Wspomaga prawidłową fizjologię naturalnych filtrów w oku. Występuje w mleku, jajach, rybach, soi, drożdżach.

• Witamina C wspomaga odżywianie soczewki ocznej zapobiega zaćmie, wpływa korzystnie na stan przedniego odcinka oka. Występuje w malinie, papryce, pomidorach, ziemniakach, czarnej porzeczce. Wg najnowszych badań spożywanie regularnie witaminy C przez 10 lat minimalizuje ryzyko wystąpienia zaćmy o 45%.

• Witamina E zalecana jest w profilaktyce wystąpienia zaćmy. Znajduje się w marchewce, maśle, margarynie, jajach, ziemniakach.

3. Luteina - żółty barwnik w plamce żółtej, filtr przed UV. Luteina musi być dostarczona wraz z pożywieniem lub w postaci suplementu diety, gdyż organizm nie wytwarza jej samodzielnie. Osoby cierpiące na AMD powinny spożywać ja wraz z zeaksantyną i kwasami omega 3. Znajduje się w rabarbarze, szpinaku, kapuście włoskiej, zbożach.

4. Selen to najsilniejszy przeciwutleniacz, spowalnia zmiany związane z zaćmą. Występuje w ostrygach, rybach, oliwie z oliwek.

5. Wśród owoców korzystny wpływ na narząd wzroku ma czarna jagoda, która ma działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne i bakteriostatyczne, wzmacnia włókna kolagenowe i  przyspiesza regenerację żółtego barwnika.

Produkty optyczne

Rynek optyczny dostarcza bardzo wiele produktów, dzięki którym można zadbać od zewnątrz o ochronę narządu wzorku. 

Okulary korekcyjne

Soczewki okularowe w większości wykonuje się z tworzywa sztucznego. Podstawowym rodzajem materiału organicznego jest CR39, czyli przezroczysty polimer posiadający naturalną zdolność do absorbcji UV, niska masę, większą odporność na zarysowania i czynniki termiczne oraz działanie rozpuszczalników. Innym rodzajem jest poliwęglan, przezroczysty, bardzo lekki i wytrzymały na uderzenia polimer. Powinien być pokrywany bardzo dobrą powłoką utwardzającą, gdyż posiada niską odporność na zarysowania. Stosunkowo nowym materiałem jest trivex, najbardziej elastyczny, lekki i odporny na uderzenia. 

Wszystkie soczewki okularowe chronią narząd wzroku przed ultrafioletem. Soczewki organiczne zapewniają 100% ochronę nie zależnie od rodzaju plastiku z jakiego są wykonane. 

Szkła z powłokami antyrefleksyjnymi

Odblaski światła zmniejszają kontrast, tworzą odbicia od źródeł światła, np. od reflektorów aut jadących z naprzeciwka wieczorem i nocą. Powodują zmęczenie, bóle głowy i łzawienie oczu . 

W celu eliminacji męczących refleksów i zwiększenia przejrzystości szkieł firmy optyczne wprowadziły powłoki antyrefleksyjne nakładane na powierzchnię soczewek. Dodatkowo powłoki te wzbogacono w filtry anty UV chroniące przed ultrafioletem . 

Soczewki okularowe mają zdolność do blokowania UV padającego na przednią część szkła. Promienie padające z boku lub z tyłu odbijają się od wewnętrznej strony soczewki i skumulowane wpadają do oka. Dlatego też najnowocześniejsze soczewki antyrefleksyjne tzw. anty UV nakładane są także na wewnętrzną cześć szkła, dzięki czemu chronią przed UV padającym bezpośrednio, peryferyjnie i na tylną część soczewki 

Najnowszą powłoką na rynku optycznym jest powłoka Led Control/Blue UV chroniąca przed nadmiarem światła niebieskiego. Światło to należy do widma światła widzialnego (jego zakres to 380 - 480 nm) i graniczy z promieniowaniem ultrafioletowym. Emitowane  jest przez oświetlenie Ledowe i urządzenia elektroniczne z ekranami Led.

Jest ono niezbędne do zachowania prawidłowego cyklu dobowego, odruchu źrenicznego, akomodacji i percepcji kolorów, ale jego nadmiar u osób nadmiernie korzystających z urządzeń elektronicznych typu tablet, iPad i przebywających długi czas w pomieszczenia ze sztucznym oświetleniem wywołuje zmęczenie, bóle głowy, kłopoty ze snem i koncentracją .  Powłoki przeciwko światłu niebieskiemu zawierają także filtry dodatkowo chroniące 100% przed UV . 

Okulary korekcyjne ze szkłami przeciwsłonecznymi

Najbardziej popularna i najczęściej stosowana forma ochrony oczu przed nadfioletem to szkła przeciwsłoneczne. Osoby posiadające wadę wzroku mogą zamówić szkła fotochromowe (w tym Transitions), szkła barwione na stałe na określony kolor, polaryzacyjne i Drivewear . 

Soczewki fotochromowe 

Soczewki fotochromowe mają zdolność do dostosowania się do warunków atmosferycznych i do intensywności promieniowania ultrafioletowego dzięki zawartości halogenków srebra.  Związki te uaktywniają się pod wpływem UV 300-450 nm co objawia się zabarwieniem soczewek. Wraz ze zwiększeniem intensywności promieniowania zwiększają one stopień zabarwienia. Zmniejszają swoje zabarwienie gdy nasłonecznienie jest mniejsze, lub gdy osoba użytkująca te soczewki wejdzie do pomieszczeń. Istotna jest także temperatura otoczenia: im jest niższa, tym zabarwienie jest ciemniejsze i następuje szybciej . 

Wadą soczewek fotochromowych jest utrata zdolności i szybkości zmiany zabarwienia się z czasem. Soczewki fotochromowe nie zawsze sprawdzają się podczas jazdy autem, gdyż szyba samochodowa w pewnym stopniu blokuje UV, co powoduje mniejsze zabarwienie soczewek niż na zewnątrz auta.  

Szkła fotochromowe plastikowe są lżejsze i nie ma w ich przypadku ryzyka różnicy zabarwień, ale są bardziej narażone na porysowanie i mogą z czasem reagować wolniej na zmianę oświetlenia. w 100% chronią przed UV, redukują olśnienie słoneczne, poprawiają kontrast. Występują w dwóch podstawowych wersjach kolorystycznych – kolorze brązowym i szarym. 

Soczewki fotochromowe szczególnie polecane są do użytkowania dla osób czynnie uprawiających sport, cierpiących na zaćmę i spędzających dużo czasu na świeżym powietrzu i często wchodzących do różnych pomieszczeń. 

Wśród soczewek fotochromowych dużym zainteresowaniem cieszą się soczewki najnowszej generacji Transitions, które zabarwiają się szybciej (w ciągu 30 sekund) i szybciej się rozjaśniają praktycznie do 0%. Soczewki te nie starzeją się.

Soczewki barwione 

Wszystkie soczewki okularowe można barwić w różnym stopniu do 85% przyciemnienia i na różne kolory poprzez wprowadzenie barwnika do wnętrza materiału. Każde soczewki zabarwione z filtrami chronią w 100% przed UV, stopień pochłaniania nadfioletu nie zależy od stopnia przyciemnienia i koloru. 

Zabarwione soczewki polecane są dla osób z jasnymi tęczówkami, spędzającymi czas w górach lub na plaży, cierpiącymi na nadwrażliwość na światło, zapalenie spojówek lub zaćmę. Kolor szary w sposób najbardziej naturalny dla narządu wzroku odzwierciedla kolory, ponieważ w równym stopniu pochłania wszystkie długości fali. Soczewki barwione na kolor bursztynowy i brązowy zwiększają kontrast, gdyż w większym stopniu absorbują światło niebieskie. Pomarańczowe i żółte soczewki stosowane są przez strzelców i łuczników, gdyż dają obraz o bardzo dużym kontraście. Barwienie na inne kolory np. czerwony pełni funkcję kosmetyczną, nie daje żadnej dodatkowej ochrony. Stosowanie soczewek z nieprawidłowego materiału może przyczyniać się do zniekształcenia obrazu i zaburzenia rozróżniania kolorów. 

Soczewki polaryzacyjne

Gdy odbija się od powierzchni płaskich staje się częściowo spolaryzowane i może powodować olśnienia, które są męczące dla oczu. 

Filtr polaryzacyjny, umieszcza się pomiędzy przednią i tylną powierzchnią soczewki .  Odpowiednio ustawiony porządkuje promienie świetlne przepuszczając tylko korzystne promieniowanie i wygaszając odblaski od powierzchni płaskich takich jak woda, mokra jezdnia. Przyczynia się w ten sposób do poprawy kontrastu i komfortu widzenia. Stanowi 100% ochronę przed UV. 

Okulary polaryzacyjne są polecane szczególnie narciarzom (są w stanie zobaczyć nierówności terenu podczas jady na nartach), kierowcom (wygaszają odblaski od mokrej jezdni), rybakom (widzą ryby na dnie morza). Nie dopuszczone są do użytku podczas jazdy nocą. Można je zakupić w kolorze brązowym lub szarym. Obecnie modny jest dodatek w postaci lustrzanki – warstwy chromu dodatkowo odbijającej promienie świetlne. 

Najnowocześniejsze soczewki Drivewear stanowią połączenie polaryzacji i fotochromu. Są idealne są dla kierowców. Ulegają zabarwieniu nie tylko pod wpływem UV, ale też pod wpływem światła widzialnego, dlatego mogą zabarwić się także za szybą podczas jazdy autem. Zmieniają swoje zabarwienie od koloru zielono-złotego ( barwienie 35%) do 80% koloru ciemno brązowego w zależności od warunków atmosferycznych. W 100% absorbują promieniowanie UV.

Okulary przeciwsłoneczne 

Okulary przeciwsłoneczne stanowią najpopularniejszy i najczęściej wybierany produkt optyczny chroniący przed UV. 

Okulary przeciwsłoneczne w 100% blokują nadfiolet. Szczególnie zalecane są dla osób cierpiących na nadwrażliwość na światło i schorzenia okulistyczne. Wg najnowszych badań regularne noszenie okularów przeciwsłonecznych zmniejsza ryzyko wystąpienia zaćmy o 40%. 

Należy wybierać takie modele okularów, aby ich oprawy jak najlepiej przylegały do twarzy, były zabudowane i posiadały szerokie zauszniki, które chronią przed światłem padającym z boku. Okulary odsunięte od twarzy o 6 mm zwiększają dopływ promieniowania o 37 - 44%.

Bardzo dobry kształt mają okulary przeciwsłoneczne dla sportowców, które mają większą krzywiznę i szerokie zauszniki, dzięki czemu ściśle przylegają do twarzy, blokując dopływ promieniowania padającego bezpośrednio i z boku oraz ograniczając odbicie światła od tylnej, wewnętrznej strony soczewek. 

W większości przypadków soczewki okularów przeciwsłonecznych mają zabarwienie brązowe lub szare o intensywności 80%. Powinny one zawierać filtry UV. Istnieje pięć kategorii filtrów UV. Filtr o kategorii 0 oznacza, że okulary posiadają soczewki bardzo jasne, zabarwione od 0 do 19%, przeznaczone do użytku w pochmurne dni. Soczewki o kategorii 1 są jasno barwione na 20 - 56%, mogą być stosowane przy zachmurzeniu i słabym natężeniu światła słonecznego. Kategoria 2 określa soczewki o średnim zabarwieniu 57 - 81%, polecane przy naszej szerokości geograficznej. Kategoria 3 oznacza, że okulary z takimi soczewkami powinno się stosować przy dużym natężeniu słonecznym, w górach i na plaży. Soczewki z kategorią 4 barwione powyżej 92% są nie dopuszczone do użytku w Polsce, polecane są przy większym natężeniu promieniowania na mniejszych szerokościach geograficznych np. w Turcji, Bułgarii, Egipcie. Okulary przeciwsłoneczne z soczewkami z filtrem o kategorii 1-4 są nie dopuszczone do używania podczas jazdy autem nocą.

Okulary przeciwsłoneczne powinny posiadać certyfikat, specjalny atest i określenie kategorii filtru UV. Wielu producentów nie zamieszcza tych informacji, więc nie ma pewności czy okulary te w należyty sposób chronią przed nadfioletem. Okulary zakupione na bazarze, stacji benzynowej lub w sklepie odzieżowym często są tylko zabarwione na ciemny kolor i nie posiadają odpowiednich filtrów. Źrenica oka w takich okularach rozszerza się pod wpływem zaciemnienia i przepuszcza jeszcze więcej szkodliwego światła .  Dodatkowo oprawy takich okularów nie są dobrej jakości, a szkła w nich są nie odpowiednio zamontowane i obarczone są dystorsją (zniekształceniem obrazu). Dlatego też okulary przeciwsłoneczne należy nabywać od sprawdzonych producentów i w sprawdzonych miejscach, takich jak salony optyczne. 

Soczewki kontaktowe z filtrem UV

Kolejnym ze sposobów ochrony oczu przed nadfioletem są soczewki kontaktowe z wbudowanym wewnątrz filtrem UV, dzięki czemu nie ściera się i nie zużywa. Zbudowane są z różnego rodzaju tworzyw sztucznych. 

Soczewki kontaktowe noszone są bezpośrednio na spojówce oka dzięki napięciu powierzchniowemu powiek. Są cienkie, miękkie, przezroczyste, wygodne, zapewniają stały dopływ tlenu i nawilżenie oka. Wymagają odpowiedniej pielęgnacji, przestrzegania zasad higieny i odpowiedniej dezynfekcji.  

Wg kryteriów FDA i ISO w zależności od materiału, konstrukcji  i stopnia blokady UV wyróżnia się soczewki kontaktowe o klasie 1 lub 2. Klasa pierwsza dotyczy soczewek pochłaniających minimum 90% UVA i 99% UVB, klasa druga 70% UVA i 95% UVB . WG badań z Houston w Teksasie soczewki nie zawierające filtra blokują 13% UV, a wśród materiałów SiH senofilcon A i galyfilcon A z klasy 1 odcinają 90-98% UV. 

W przeciwieństwie do soczewek bez filtra, okularów przeciwsłonecznych nie zabudowanych z wąskimi zausznikami i okularów korekcyjnych soczewki z filtrem UV blokują promienie padające bezpośrednio i peryferyjnie. Tym samym chronią przed zmianami komórkowymi i schorzeniami związanymi z ultrafioletem stanowiąc ochronę dla tkanek, które pokrywają bezpośrednio- rogówki i spojówki oraz tkanek położonych wewnątrz-soczewki i cieczy wodnistej.

Szkła kontaktowe są idealnym rozwiązaniem dla osób posiadających wadę wzroku, które z różnych powodów nie chcą lub nie mogą używać okularów korekcyjnych. Polecane są osobom często uprawiającym sport na świeżym powietrzu, gdyż są lekkie, wygodne, nie parują, nie ulegają zabrudzenia i nie przeszkadzają jak okulary. Szkła kontaktowe z filtrem UV zaleca się szczególnie w sytuacji gdy noszenie okularów przeciwsłonecznych lub korekcyjnych jest nie wygodne lub nie możliwe (np. siatkówka, piłka nożna, winsurfing). 

Okulary przeciwsłoneczne  +  soczewki kontaktowe + kapelusz z szerokim rondem

Okulary przeciwsłoneczne są najpowszechniejszą metodą ochrony oczu. Nie jest ona jednak 100%, jeśli okulary nie mają szerokich zauszników chroniących przed promieniami padającymi z boku. Boczne promienie ulegają odbiciu i w skoncentrowanej postaci docierają do rogówki. Wg najnowszych badań w takiej sytuacji ochrona okularów przeciwsłonecznych jest taka jak bez okularów i soczewek-prawie żadna.

Soczewki kontaktowe stanowią ochronę przed promieniowaniem odbitym, padającym bezpośrednio i peryferyjnie. Nie zastępują jednak całkowicie okularów przeciwsłonecznych, gdyż nie przesłaniają całkowicie oczu i okolic wokół nich. Z tego powodu soczewki kontaktowe powinno nosić się razem z zabudowanymi, okularami przeciwsłonecznymi z odpowiednim filtrem . Dodatkową ochroną dla oczu może być też kapelusz z szerokim rondem. Blokuje on dopływ UV czterokrotnie.

Autorką tekstu jest Monika Lużyńska - optyk, optometrysta, irydolog, członek PTOO (Polskiego Towarzystwa Optometrii i Optyki) oraz ESI (Europejskiego Stowarzyszenia Irydologicznego). Absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Od 15 lat pracuje w branży i współprowadzi salon optyczny w Pińczowie, kontynuując rodzinne tradycje.

Chroń wzrok z okularami korekcyjnymi i przeciwsłonecznymi od OptykLokalnie.pl